अति मोहले रित्तिएका शेरबहादुर देउवा

प्रचण्डसँग सहमति कायम गरेको भए पनि शेरबहादुर देउवाले तत्कालको लागि बालुवाटार छोड्नैपर्थ्यो। प्रचण्डसँगको सहमति कायम नगरी बालुवाटारमै बस्न खोज्दा पनि उनले बालुवाटार छोड्नुपरेको छ। फरक यति हो कि उनले प्रचण्डलाई बालुवाटार खाली गरिदिएको भए फेरि प्रचण्डले उनको लागि बालुवाटार छोड्ने सम्भावना अधिक हुन्थ्यो। अब पनि प्रचण्डले आधा कार्यकालपछि बालुवाटार छोड्ने नै छन्, तर त्यसपछिको प्रवेश केपी ओलीको लागि तय भएको छ।    

चुनावी परिणामपछि शेरबहादुर देउवामा सत्तामोह अलि बढी नै देखिएको थियो। राजनीतिज्ञलाई सत्ता मोह हुनु नौलो कुरा भने हैन। तर अति मोहले कहिलेकाहीँ मान्छेलाई रित्तो बनाउन सक्छ, जसको उदाहरण बनेका छन् शेरबहादुर देउवा। शेरबहादुरको आजको यो सत्ता मोह हिजो नै थियो, जुनबेला केपी ओलीले प्रतिनिधिसभा विघटन गरे। उनले त्यो बेला चुनाव भयो भने नेपाली कांग्रेस लोकतान्त्रिक दल भएको हिसाबले विरोध गर्न नमिल्ने बताएका थिए। तत्कालीन प्रधानमन्त्रीले जुन परिस्थितिमा प्रतिनिधिसभा विघटन गरेका थिए, त्यो हाम्रो संविधानका मर्म र उद्देश्यअनुरुप थिएन। त्यसैले कांग्रेसको एक पक्षले कुनै पनि हालतमा निर्वाचन स्वीकारेको थिएन। तर देउवाले ओलीको कदमको विरोध गरे पनि उनको मनले भने निर्वाचन चाहेको थियो।

निर्वाचन चाहनुको पछाडि लोकतान्त्रिक अभ्यास र सोच देखाए पनि मनभित्र सत्ता मोह थियो। त्यो बेला ओली सरकार आफैंमा बदनाम थियो। अर्काेतिर प्रचण्ड र ओली नेतृत्वको तत्कालीन नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी एक भएर चुनावमा जान सक्ने स्थिति थिएन। यस्तो परिस्थ्तििमा निर्वाचनमा जाँदा नेपाली कांग्रेसले बहुमत ल्याउने र त्यो बहुमतको सरकारको नेतृत्व गर्ने चाहना थियो देउवामा। त्यो बेला पार्टीका इतर पक्षले झैं निरपेक्ष निर्वाचनको विरोध नगर्नुमा शेरबहादुर देउवाको सत्ता मोहले काम गरेको थियो। अन्य दलको समर्थनमा करिब डेढ वर्षका लागि प्रधानमन्त्री भए उनी। तर लामो समयको लागि सत्तारोहण गर्न चाहन्थे। उनको त्यो चाहना पछिल्लो समय प्रधानमन्त्री पद छोड्न नचाहेको अभिव्यक्तिबाट पनि प्रष्ट हुन्छ।  

सरकार निर्माणको महत्वपूर्ण घडीमा पार्टीका महामन्त्रीहरु राजधानी बाहिरको साहित्यिक कार्यक्रममा वक्ता बनिरहेका थिए। यसको अर्थ यो कि शेरबहादुर देउवाले साथीहरुले नमानेको बहानामा आफ्नो प्रधानमन्त्री हुने चाहनालाई त्याग्न सकिरहेका थिएनन्। उनलाई प्रधानमन्त्रीको दाबी गर्न उक्साउनेमा तिनै थिए, जो अन्य समयमा पनि उनकै हनुमानका रुपमा परिचित थिए। जसले देउवा पदमा हुँदा बढी मुनाफा लिन पाउँछन्, उनीहरुले देउवालाई उक्साउनु स्वाभाविक हो। राजनीतिमा सबैले आफ्नो भक्तहरु कमाएका हुन्छन्। पटक–पटक प्रधानमन्त्री तथा पार्टीको सभापति भएका देउवाको भक्तहरु नहुने कुरा भएन। भक्तहरुको समस्या यो हो कि उनीहरु सधै प्रसंशामात्र गर्छन्। प्रसंशाले खुशी त मिल्छ, तर परिस्थितिको सही आकलन गर्ने सुझाव तथा सूचना भने मिल्दैन। अहिले यसैको शिकार भएका छन् शेरबहादुर देउवा। 

सरकार निर्माणको महत्वपूर्ण घडीमा पार्टीका महामन्त्रीहरु राजधानी बाहिरको साहित्यिक कार्यक्रममा वक्ता बनिरहेका थिए। यसको अर्थ यो कि शेरबहादुर देउवाले साथीहरुले नमानेको बहानामा आफ्नो प्रधानमन्त्री हुने चाहनालाई त्याग्न सकिरहेका थिएनन्।

राजनीति लिकमा गुडेको रेल जस्तो कहिले सहज हुँदैन। कुनै पार्टी तथा नेता विशेषको राजनीतिलाई अवरोध र बाधा सिर्जना भई नै रहन्छ। राजनीति आफैंमा षड्यन्त्रको पर्याय बनिसकेको छ। तेश्रो विश्वको राजनीतिमा षड्यन्त्र गर्नेमा देशभित्रकै इतर दलहरु मात्र हुँदैनन्। अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिहरु पनि आ–आफ्नै स्वार्थ लिएर खेलिरहेका हुन्छन्। देउवाले प्रचण्डसँगको भद्र सहमति पालना नगर्नुमा भारत र अमेरिकाको उक्साहटले पनि भूमिका खेलेको भन्ने सुनिन्छ। यसले प्रमाणित गर्ने प्रमाण सायदै भेटिएला। तर तेश्रो विश्वको राजनीतिमा शक्ति राष्ट्रले खेल्ने वा तानाबाना बुन्ने कुरा नौलो हैन। यस्ता खेल निरन्तर चलिरहन्छन्। शक्ति राष्ट्रले दिएको आश्वासन पनि कति अवस्थामा षड्यन्त्र हुन सक्छ। साथै शक्ति राष्ट्रको आश्वासन कहिलेकाहीँ आन्तरिक राजनीतिको जोडघटाउ फेल खान सक्छ। शेरबहादुर देउवा जत्तिको अनुभवी राजनीतिज्ञले यति कुरा बुझ्न नसक्नु बिडम्बनापूर्ण छ। परिणामतः उनी त रित्तिएका छन् नै, साथै केही समयको लागि नेपाली कांग्रेसले पनि धेरै अवसरबाट वञ्चित हुनुपरेको छ।  

फरक विचार र दर्शन बोकेका अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिहरु छन्। उनीहरु सबै नेपाली कांग्रेसकै पक्षमा उभिँदैनन्। शेरबहादुर देउवालाई नै प्रधानमन्त्रीको रुपमा देख्न चाहन्छन् भन्ने हुँदैन। नेपालको राजकीय सत्तामा फरक व्यक्ति र दललाई पनि देख्न चाहन्छन्। अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिको समर्थन सर्वथा गल्ती भए पनि यो चलि नै रहन्छ। तसर्थ, शेरबहादुर देउवाले अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिको सहयोग वा समर्थन चाहनु नौलो हैन। तर यसैमा ढुक्क भएर लामो समयको सारथी भनेको नेतालाई धोका दिन खोज्नु भने ठूलै भूल हो। सायद यो भूलले शेरबहादुरको धेरै सम्भावनाहरुलाई पाखा लगाइदिएका छन्। 

राजनीतिमा वर्तमान हेरेर भविष्य अकलन गर्न त सकिन्छ। तर आकलन सत्य सावित हुन्छ भन्ने ग्यारेन्टी हुँदैन। यो अर्थमा अहिले रित्तिएका शेरबहादुरले भोलि फेरि अवसर पाउँदैनन् भन्न सकिँदैन। तर सरसर्ती हेर्दा यो कार्यकालभरि फेरि प्रम बन्न पाउने सम्भावना देखिँदैन। पाइहालेछन् भने पनि उनको खुबी र क्षमताले हैन, सत्तारुढ गठबन्धनभित्रकै षड्यन्त्रले दिने अवसरमात्र हुनेछ।