तथ्यांकका सारथी : मनिष झा

मानौं तपाईं व्यावसायिक प्रयोजनको लागि साततले भवन बनाउँदै हुनुहुन्छ। भवन बनिसकेर भाडामा लगाउँदा पाँच वर्ष बितिसक्छ। पाँच वर्षपछि मात्र पैसा उठ्न थाल्ने भवनमा लगानी गर्नु छ भने तपाईं के गर्नुहुन्छ? जवाफ आउन सक्छ- राम्ररी 'रिसर्च' गरेर मात्र कुनै पनि निर्णय गर्ने।

कुनै पनि व्यवसाय, सोच वा नयाँ काम गर्न उक्त विषयमा प्रशस्त शोध (रिसर्च) गर्नु आवश्यक हुन्छ। तर शोध गर्ने विधि–प्रकिया मिलेन भने लगानी डुब्ने मात्र होइन, सूचना पनि गलत हुन पुग्छ, परियोजना नै बन्द हुन सक्छ।अहिले धेरै उद्यमी, राजनीतिक दलका नेता तथा सामाजिक अभियन्ताले भोग्दै आएको साझा समस्या हो यो। यही समस्यापूर्तिको परिकल्पना गर्दै स्थापना भएको  संस्था हो, फ्याक्टस् नेपाल।

तथ्यांक र अनुसन्धानको आधारमा मात्रै कुनै काम गर्न प्रोत्साहन गर्ने यो संस्थाले अन्य दर्जनौं नीजि संस्था तथा व्यक्तिसँग सहकार्य गर्दै शोधकार्य गर्दै आएको छ। फ्याक्टस् नेपालका परिकल्पनाकार हुन्, मनिष झा। मूलथलो जनकपुर भएका मनिषले दश वर्षअघि तथ्यांकमा आधारित विश्वसनीय शोध गर्ने संस्थाको रूपमा ‘फ्याक्टस् नेपाल’ सुरु गरेका हुन्। 

संस्था सुरु गर्नुअघि उनले आधा दर्जन गैरसरकारी संस्थामा काम गरिसकेका थिए। यसपछि नेपालमा नै बसेर नयाँ क्षेत्रमा काम गर्ने सोचका साथ फ्याक्टस् नेपाल स्थापना गरे। अहिले यही संस्थामार्फत् ७० युवालाई पूर्ण रोजगारी तथा देशभरिका दुई सयलाई आंशिक रोजगारी सृजना गरिरहेका छन्।

फ्याक्टस् नेपालका परिकल्पनाकार हुन्, मनिष झा। मूलथलो जनकपुर भएका मनिषले दश वर्षअघि तथ्यांकमा आधारित विश्वसनीय शोध गर्ने संस्थाको रूपमा ‘फ्याक्टस् नेपाल’ सुरु गरेका हुन्। 

यसो त नेपालमा शोध, तथ्य जाँच (फ्याक्ट-चेक), अनुसन्धानजस्ता क्षेत्रमा संस्था नभएका होइनन्। तर व्यक्तिदेखि संस्थासम्मलाई अनुसन्धान सहायता गर्ने संस्था भने कमै छन्। 

नेपालमा शोध भन्नेबित्तिकै विश्वविद्यालयको 'थेसिस' लेख्दा गरिने सर्भे वा जनगणनामा टिपिने विवरणलाई बुझिन्छ। परम्परागत शैलीमा गरिने त्यस्ता शोधमा कोही व्यक्तिसँग कुरा गरेर केही पृष्ठ फारम भर्दै तथ्यांक संकलन गरिन्छ। तर फ्याक्टस् नेपालले भने प्रविधि र पहुँचको आधारमा मात्रै शोध गर्छ। 

‘हाम्रोमा कतै चिया पसल वा चोकमा गएर फारम भरेर रिसर्च गर्ने चलन हाबी छ,’ मनिष भन्छन्, ‘हामी पनि सम्बन्धित ठाउँमा पुग्छौं। तर रिसर्च गर्दा डिजिटल माध्यमबाट तथ्यांक संकलन गर्नेदेखि मानिसका रुचि, धारणा संकलन गर्छौं।’